Cultuur
De mensen van Galibi, Carib-indianen, zijn trots op hun Kaliña-roots. In die zin zijn heel wat rituelen, verhalen, gebruiken,… door overlevering nog levendig aanwezig in hun hedendaagse leven.
Spijts de soms verpletterende culturele invloed van buitenaf blijven ze trouw aan hun oeroude gebruiken.
Om ook de bezoekers hiermee kennis te laten maken heeft zowel Christiaankondre (CK) als Langemankondre (LK) een eigen culturele groep.
De Mutusji-groep uit CK en de Epih-groep uit LK bestaan uit dorpsmensen die met maracas en trommels zorgen voor ritmische muziek, aangevuld met zang die soms urenlang aangehouden wordt. De vrij monotone sound kan ervoor zorgen dat een ’trance-toestand’ benaderd wordt.
Recent werd ook een jeugdige culturele groep samengesteld onder leiding van juf Elisia.
In het dorp zijn ook enkele kunstenaars actief die houten voorwerpen snijden, rieten matten weven en klei boetseren, …
Cultuurgroep Mutusji
(Mutusji verwijst naar een boom die rode vruchten (Mulusi) draagt)
Cultuurgroep Epih
(Epih betekent ‘de roots’, ‘de bron’)
Het ritme van de dans wordt aangegeven door Sambura – trommels
Kunstenaar met typisch vlechtwerk gemaakt van ‘warimbo’ (biezen) en een kaaimanbankje voor ‘epekodono’, de ceremonie rond de rouwopheffing
Taal Kaliña
De authentieke taal van de Carib-Indianen die leven aan de monding van de Marowijne is het Kaliña.
Deze taal wordt door iedereen in het dorp gesproken, terwijl het grootste deel van de bevolking in Galibi ook de officiële taal van Suriname praat: het Nederlands!
Het Kaliña is voor ons een echt moeilijke taal. een voorsmaakje:
Hieronder een uitgebreid online woordenboek Karaîbs-Nederlands :
Gedicht Koksijde
Fernand Florizoone heeft vele gedichtenbundels uitgebracht en schreef ook het officiële Koksijde-gedicht.
Ter gelegenheid van zijn 90° verjaardag bracht de raad voor Internationale Samenwerking Kokos en Wulloks, vertalingen uit 25 landen samen in een boekje. De talen kwamen overeen met de landen waar Koksijdse 4° pijlerorganisaties werkzaam zijn.
Een van de talen was uiteraard het Kaliña.
Hierna het gedicht in het Nederlands en in het Kaliña.
Klik hierboven voor de volledige uitgave
Koksijde
Een kokkel en een zee
schrijven in het zand Koksijde,
de zon waait de dagen open
in een schaakspel baadsters,
de laatste paardenvisser
hangt zijn net te drogen,
onder acht eeuwen zand
luidt de abdij het getij
over het land,
op de zandeeuwen
priemt jonge helm
en achter het duin zingt de wind
een zeemeermin.
Eb en vloed,
wie kwam
komt altijd weer.
Fernand Florizoone
Uit de dichtbundel
“De grens is geen begrenzing” (1978)
Koksijde
Amy paraso, amy parana maro
Sakau ta oty merojaton Koksijde,
moro weju morokon kuritakon e tamakano
Amy asijabanon ta ekupitoton woryi wara,
Mo’ko inoromboro wo’topokonon kaware tupo
Tisipiry arukapojan,
Oruwatoima ainatone kariña siriko ei’po sakau upino mo’ko
Tamusi auty
Enenen moro apary etapojan moro aitopo’wa
Moro otorokon siriton waty ei’po sakau tupo
Moro itupu tupu’po pakanopojan
Irombo moro sakau unsito’po ynganapota
Moro pebeito amy tunakyry warekano
Apary, itumary maro
Mo’ko opy’po
Kono’tan ‘ne ra’pa
(naar het Kalina vertaald door Pane Lienke)
(Interpreter uit Galibi) district Marowijne
Sjamanen
Piay Alfons Nasja met zijn maraca
Het dorp telt op vandaag ook nog enkele sjamanen. Deze piay’s bezitten de gave en beheersen de kennis om o.a. in contact te komen met de overledenen. Verder hebben zij een ongelooflijke kennis van medicinale planten en technieken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze mensen een heel aparte plaats innemen in de gemeenschap als ultieme vertegenwoordigers van hun eigen cultuur. Deze sjamanen spreken normaal alleen Kaliña, de Carib-indianentaal. Een probleem dat zich accuut stelt is het vinden van opvolgers voor deze sjamanen. Een opleiding van een leerling tot sjamaan start van jongsaf en duurt eigenlijk verder tot de meester sterft. Het is in deze tijd uiteraard moeilijk om deze cruciale culturele, spirituele sleutelpositie in deze gemeenschap te blijven waarborgen….
Bij de ondertekening van het charter in 2008 hadden Jan Loones en Albert Serpieters de grote eer om samen met een sjamaan de vredespijp te roken.
Bij latere bezoeken aan het dorp werden ook enkele leden van de delegatie onderworpen aan een ritueel met rook en spirituele teksten.
Religie
Ongeveer 50 % van de bevolking is Rooms Katholiek. De andere helft is verdeeld over heel wat godsdiensten, terwijl ook het traditionele inheemse geloof van de Kaliña nog sterk gevolgd wordt.
Dit is bijvoorbeeld sterk voelbaar bij een overlijden.
Traditioneel zijn hier drie momenten te onderscheiden: het overlijden en de begrafenis, het in de rouw gaan (omakano) en de rouwopheffing (epekodono).
Telkens gaat dit gepaard met soms dagenlange rituelen volgens de Kaliña-traditie. Het rooms-katholiek gedeelte neemt hierin een zeer kleine plaats…
In het dorp is er een kerk gebouwd. Plaatselijk zijn er twee catechisten die de diensten verzorgen. Ongeveer 2 tot 3 keer per jaar komt ‘de pater’ langs. Deze pater (Creool) heeft de ganse Marowijne als zijn werkgebied.
De bisschop komt eenmaal per jaar langs ter gelegenheid van het vormsel.
